OSTEOPOROZ(KEMİK ERİMESİ) VE KÖK HÜCRE TEDAVİLERİ
Kemik erimesi kemiğin mikromimarisinde bozukluk ve kırık riskinde artışla giden metabolik bir hastalıktır.Sık olarak menapozdan sonra görülmesine rağmen bu bir kural değildir. Sebebi bilinmeyen kemik erimesi kadınlarda daha sık olmaktadır. Bazen kemik kitlesindeki azalmalar kortizon kullanımı östrojen eksikliği gibi sebeplere bağlanabilmektedir. Kemik mineral dansitesi DEXSA denilen absorbsiyometri cihazı ile ölçülür. Tanı mineral dansitesine göre konur.
Kemik erimesinde bazı risk faktörleri vardır : 50 yaş üstü kadınlarda daha sık olan bu durum nispeten erkeklerde daha az görülür beyaz ırkı siyah ırkdan daha fazla tutar. Pozitif aile hikayesi, genetik yatkınlık, düşük ağırlık ve vücut kitle indeksi, tütün ve alkol kullanımı, beslenme bozukluğu, fazla kafein alımı, D vitamin metabolizmasındaki değişimler, uzun süre hareketsizlik, sedanter yaşam , cushing hastalığı, kalsiyum yetersizliği, androjen eksikliği, yüksek dozda tiroid hormonu alımı, çevresel faktörler belli başlı risk faktörleridir.
Yine yüksek prolaktin düzeyi hipogonadizm, diyabet, mide ameliyatı öyküsü , parat hormon yüksekliği, malabsorbsiyon sendromları, kanser tedavisi, organ nakilleri, bağırsak hastalıkları, miyelom, herarin, siklosirarin ve retinoid kullanımı epilepsi ilaçları da kemik erimesi yapabilmektedir.
Omurlarda kırık yapması kemik erimesinin tipik özelliğidir. Bunların büyük bir kısmı hiç bulgu vermeyebilir. Aynı zamanda travma hikayesi olmayabilir. Kemik erimesinde boy kısalması herhangi bir bulgu olmaksızın yavaş gelişir. Disk aralıklarında daralma kemik erimesi yanında zamanla skolyoz yapabilir. Yine solunumu etkilediği için restriktif akciğer hastalığı gelişebilir.
Osteoporozun klasik tedavisinde basamaklar şu şekildedir :
Postmenapozal kadın ve yaşlı erkelerde günlük olarak 500-1000 mg aralığında kalsiyum desteği verilir. Diyet yanında haftada 3 kez en az 30 dakika süren özel egzersizler önerilir. Kişiye sigara bıraktırılır. Bifosfonatlar, selektif östrojen reseptör modülatörleri , kalsitriol, östrojen / progestin tedavisi hekim kontrolünde başlanabilir.
Osteoporozun kök hücre ile tedavisi şu şekildedir :
Osteoporoz için kök hücre tedavisi doku yenilenmesi, kas-iskelet sistemi bozuklukları gibi tıp alanlarında tedavide kullanılan ve hastalık için umut ışığı doğuran oldukça gelecek vaad eden bir yaklaşımdır.
Kendini yenileyebilme özelliği ve kemik,kıkırdak, gibi mezoderm kaynaklı hücrelere dönüşebilme özelliği mezenkimal kök hücrelerini osteoporoz gibi kemik hastalıklarının tedavisinde öne çıkarmıştır. Embriyonik kök hücre ve induced pluripotent kök hücreler etik nedenlerden ötürü tedavideki yerini mezenkimal kök hücrelere bırakmıştır.
Bağışıklık sistemini modüle edici özelliği olan mezenkimal kök hücreler kemik kalitesinin gelişmesine ve kırıkların önlenmesine yardımcı olabileceği gibi kemikleri güçlendirir hasarlı bölgeye ulaşarak bozulmuş dokuları onarır ve nihayetinde kemik oluşturan hücrelere dönüşür. Bu kök hücreler belirli büyüme faktörlerini etraflarına salgılayarak bozulmuş dokuları restore ederler. Buna parakrin etki denir.
Osteoporozun kök hücre tedavisinde daha sıklıkla kemik iliği kaynaklı mezenkimal kök hücreler kullanılır. Bunun sebebi kemik yenilenmesi ve farklılaşmasında daha yüksek verimlilikte çalışmasıdır. Kişinin kendi kemik iliğinden alınan mezenkimal kök hücreler kültür edilip belli bir sayıya ulaştıktan sonra kişinin kendisine paranteral yoldan geri verilir. Bu uygulamaya otolog kemik iliği kaynaklı mezenkimal kök hücre transferi denir. Bu tür otolog uygulamalarda immünolojik red ihtimali yoktur ve çok güvenlidir.
Kemik erimesi olan hastaların bir kısmı yaşlı hastalar olduğu için ve yaşla kemik iliğindeki mezenkimal kök hücre sayısı azaldığı için otolog kemik iliği kaynaklı mezenkimal kök hücre transferi bu tür hastalarda pratik değildir. Bunu alternatif olarak ya dokusu kaynaklı ve göbek kordonu kaynaklı mezenkimal kök hücreler kullanılabilir.
Literatürdeki mevcut çalışmalar osteoporozun kök hücre tedavisinde fayda gördüğünü göstermekle beraber bu tür tedavilerin yeni olması vesilesiyle kaderinin ne olacağı henüz net değildir. Daha çok çalışmaya ve klinik veriye ihtiyaç vardır. Osteoporozda kök hücre ile ilgili dünyada devam eden 8 klinik çalışma vardır.
Osteoporozun yaşam boyu tedavi edilebilmesi için alternatif arayışların bugün çözüm adresi mezenkimal kök hücreler olarak görünmektedir bu kök hücreler osteoporozun tedavisinde klinik uygulamalar için umut verici bir hücre kaynağı olmuştur. Kök hücrelerin yalnızca osteoporozda değil diğer metabolik ve dejeneraif kemik hastalıklarında her geçen gün kullanımı artmaktadır.
08.06.2018
Dr .Ayhan Bekmez
STJ.moleküler genetik uz.Yeşim Bigin
